نادر خلیلی
زادروز: ۱۳۱۴ خورشیدی- ۲۲ فوریه ۱۹۳۶
زادگاه: تهران
درگذشت: ۲۱ اسفند ۱۳۸۶- ۵ مارس ۲۰۰۸ (۷۲ سال)
جایگاه خاکسپاری: لس آنجلس، کالیفرنیا
«بیش از ۸۰۰میلیون نفر در جهان یا در زاغه‌نشین‌هایى که از آهن‌پاره، چوب و گل ساخته شده زندگى می‌کنند یا اصلا پناهگاهى ندارند. این رویاى من بوده که براى مشکل مسکن این افراد فکرى کنم.» این سخنان زنده‌یاد نادر خلیلی، معمار سرشناس ایرانی و مبتکر خانه‌های ساده خاکی با روش‌های سنتی ایرانی است.
نادر خلیلی معمار ایرانی مقیم آمریکا ، پژوهش های متعددی را در زمینه معماری خشتی و خانه‌های ارزان قیمت انجام داد.
زندگی شخصی
خلیلی در خانواده‌ای با 9 فرزند در ایران به دنیا آمد. حاصل ازدواج او دو فرزند به نامهای دستان و شیفته است که هم‌اکنون در مؤسسه‌ای که او بنیان گذاشت، در حال فعالیت هستند.
زندگی حرفه‌ای
خلیلی در سال ۱۹۹۱ مؤسسه هنر و معماری خاک کالیفرنیا (Cal- Earth) را برای آموزش روش های معماری خود پایه‌گذاری کرد. وی فارغ التحصیل دانشگاه تکنیک استانبول و مدرس مدرسه معماری کالیفرنیای جنوبی با درجه استادی بود. روش معماری پناه گاهی وی با عنوان ابرخشت در زمان دولت خاتمی به عنوان روشی نو در مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن به عنوان روشی ابداعی مورد پذیرش قرار نگرفت.
کتاب‌ها
خلیلی شش کتاب به زبان انگلیسی در آمریکا منتشر کرده‌است. یک کتاب او به نام تنها دویدن به زبان فارسی در ایران منتشر شده‌است و در مورد بازدیدهای خود از مناطق کویری تألیف نموده است. فهرست کامل کتاب‌های او از این قرار است:
- تنها دویدن
- خانه‌های سفالی و معماری خاکی: چگونه خانهٔ خودتان را بسازید
- پیاده‌روی روی ماه
- رومی، فواره آتش
- رومی، رقص شعله
جایزه‌ها
در سال ۱۹۸۴ انجمن معماران آمریکا در ایالت کالیفرنیا جایزه «تبحر در فناوری» را به خاطر ابداع خانه‌های سرامیکی به او اهدا کرد. وی همچنین جایزه معتبر معماری آقاخان را در سال ۲۰۰۴ دریافت نمود. همچنین از سازمان ملل متحد تقدیر نامهای دریافت کرد.
نادر خلیلی بیش از ۳۰ سال از عمرش را صرف پژوهش‌های متعددی در زمینه معماری خشتی ایرانی و خانه‌های ارزان‌قیمت کرد و شاید بیشترین نقش را در معرفی این نوع از معماری ایران به جهانیان داشته است. وی مبتکر خانه‌های سرامیکی موسوم به «گل تافتن» و سازه‌هایی است که خودش نام «اَبَرخشت» را بر آن‌ها نهاده است.
نادر خلیلی که تحصیلات و تجربیات خود را در ایران، ترکیه و امریکا کسب کرده است روند و حاصل تجربیات خود را در کتاب‌هایی بانام‌های «تنها دویدن» و «خانه‌های سرامیکی» که به انگلیسی نوشته و بعدها به زبان فارسی نیز ترجمه‌شده در سطح جهانی منتشر کرده است. کتاب‌های او چندین‌باره تجدید چاپ‌شده‌اند. از کتاب‌های دیگر او می‌توان به «پیاده‌روهای ماه» که کتابی است درباره سلوک عارفانه معماری در مسیر سنت و «رومی، فواره آتش» ترجمه بعضی اشعار مولانا و دیگری بانام «رومی، رقص با شعله‌ها» که گزیده اشعار مولاناست و همه به زبان انگلیسی چاپ و منتشرشده‌اند، اشاره کرد.
مهندس خلیلی پس از فارغ‌التحصیلی در رشته معماری در کالیفرنیا و کار کردن به‌صورت حرفه‌ای و رقابتی با سایر معماران هم‌دوره‌اش از اوایل دهه ۵۰ به معماری خاک گرایش پیدا کرد و به پژوهش و کاوش دراین‌باره پرداخت و به نتایج و ایده‌های ارزنده‌ای درزمینهٔ ساخت سازه‌های خشتی دست‌یافت. چنانکه ایده‌های او نه‌تنها قابل‌استفاده جهت ساخت سرپناه برای بی‌خانمان‌ها روی کره زمین، که برای ساختن سازه با استفاده از مصالح در محل، روی کره ماه نیز قابل‌اجرا به نظر می‌رسد.
خلیلی در سال ۱۳۶۳ برنده جایزه «تکنولوژی ممتاز» از انستیتو آرشیتکت‌های امریکا شد.
وی در همین سال از سوی ناسا (سازمان فضایی ملی امریکا)، برای ارائه رساله‌ای در اولین همایش ایستگاه‌های اقماری و فعالیت‌های فضایی قرن بیست و یکم (که در آکادمی علوم امریکا برگزار شد) دعوت شد؛ تا در آن در مورد گدازه سرامیک و گداختن سازه‌های خشتی در محل به سخنرانی بپردازد. طرح‌های پیشتاز خلیلی جهت اسکان روی کره ماه بر اساس فلسفه کتایی عناصر چهارگانه (آب، باد، خاک و آتش) و معماری و شهرسازی سنتی کویری ایران چندین بار در کنفرانس بین‌المللی فضایی ارائه و منتشر شده است. او در سال ۱۹۸۴ طرح ساختار ماگمایی خودش را بر پایه سیستم گل‌تافتن و اَبَرخشت در سمپوزیوم ناسا ارائه کرد که بسیار مورد توجه قرار گرفت. خلیلی در سال ۱۳۶۶ از سوی سازمان ملل در «سال بین‌المللی سرپناه برای بی‌خانمان‌ها» و از سوی سازمان مسکن و شهرسازی امریکا در ارتباط با «برنامه خانه‌سازی برای بی‌خانمان‌ها» جایزه دریافت کرد. خلیلی در سال ۱۹۸۶ بنیاد گل تافتن و در سال ۱۹۹۱ موسسه هنرهای زمینی و معماری در کالیفرنیا را با هدف تدریس فلسفه و تکنیک‌های معماری خاکی خود در امریکا بنیان گذاشت. این موسسه پس از او نیز به فعالیت خود ادامه داده و مشغول بر پا کردن سازه‌های اَبَرخشت و خانه‌های سرامیکی در جاهای مختلف دنیا با روش مرحوم خلیلی است.
نادر خلیلی طبع لطیفی داشت و علاوه بر معماری سنتی ایرانی بسیار تحت تأثیر اشعار مولانا جلال‌الدین بلخی بود. به گفته خلیلی، مولوی به «وحدت وجود» معتقد بود و در اشعار خود از اینکه چگونه عناصر چهارگانه آب، باد، خاک و آتش از یکی به دیگری تبدیل می‌شوند به کرات سخن گفته است. خلیلی نگرش «وحدت» را در عرضه پناهگاه برای نیازمندان و طرح‌سازه‌های فضایی با هدف «تبلور شعر در معماری پایدار» به کار گرفت. روش‌های این معمار نامدار در معماری پایدار در مکان‌های مختلف دنیا بارها با موفقیت به اجرا درآمده و تحسین معماران ایرانی و خارجی را برانگیخته است. سازه‌های اَبَرخشت خلیلی مامنی برای جنگ‌زدگان جنگ عراق و کویت و زلزله‌زدگان پاکستان درآمده است. وی همچنین در دانشگاه‌های مختلف استادی دروس رشته معماری و مشاور هنرهای دستی سرخپوستان را نیز در کارنامه کاری خود دارد.
سازه‌های اَبَرخشت
پایه و اساس ساختاری سیستم اَبَرخشت یا «سوپرادوب» بر کیسه‌های شنی با درازای قابل تنظیم قرار گرفته است. این امر از یک طرف با توجه به دسترسی کم دردسر به این مصالح، موجب آسانی در همه‌گیر شدن سیستم را فراهم کرده و از طرف دیگر باتوجه به انعطاف‌پذیری فرمی به طرح معماری، قابلیت مانور در زمینه شکل‌دهی انحناهای زیبا، موتیف‌های طبیعی و ساختار یکپارچه را بالا می‌برد. این همه به معنای توانایی استفاده از قالب و قاب برای شکل دادن، پیچ و تاب دادن فرم‌ها و بهره‌گیری از روند طراحی آلی یا ارگانیک در عین لحاظ شدن ویژگی‌های لازم به جهت سازه‌ای است. در یک کلام با روشی بسیار ساده ساختن یک خانه از دیوارها، سقف، پی و در کل آنچه «سفت‌کاری» می‌نامیم به طور کامل با این روش، قابل اجراست.